Dit artikel is overgenomen van de website van Walter Roozendaal en is daar als pdf downloadbaar

De openingszinnen van mijn website zijn:
“Wonderlijke verhalen met wonderlijke melodieën: verteller Walter Roozendaal speelt ze en de muziek vertelt ze mee! Tachtig paar wijdopen ogen, ademloos genietend – aan zo’n publiek is het heerlijk verhalen vertellen. Samen met mijn accordeon, die je verleidt tot luisteren in nog diepere aandacht.”

Vaak hoor ik: “Wat leuk dat je ook accordeon speelt, dan kan je zo af en toe tussendoor wat muziek maken!” Ja, dat is waar. Je kàn zo af en toe tussendoor muziek maken. Maar eigenlijk is dat waar ik mijn accordeon het minst voor gebruik.

Een tussendoortje voelt vrijblijvend. Zo van: je speelt drie akkoorden bij een melodietje en je bent muzikant bij je verhalen. En muziek vrolijkt de boel op, nietwaar? O ja, en als de kinderen aan het eind een liedje mee kunnen zingen zijn ze ook gelijk actief bij de voorstelling betrokken — alsof met een verhaal meeleven niet om actieve betrokkenheid vraagt!
Muziek aan je verhaal toevoegen vraagt om bewustzijn en keuzes maken. Want het heeft gevolgen voor alle andere aspecten van je voorstelling. Tegelijkertijd geeft muziek fantastische mogelijkheden die ik niet graag zou missen.

Even tussendoor

Er zijn dus meer invalshoeken dan alleen “even tussendoor”. Maar goed, laten we daar beginnen. Muziek is een uitstekend middel om een overgang te maken. Even lucht geven aan de luisterspanning, oren en geest schoonvegen en weer luisterbereid maken voor iets nieuws.
Je keuze is bijvoorbeeld: houd je gedurende je hele voorstelling de spanning vast, of geef je even een ontsnapping? En vooral: het mag niet het tegenovergestelde effect hebben, dat mensen daarna niet meer kunnen luisteren, omdat ze er weer helemaal opnieuw in moeten komen.

Bij kinderen vertel ik altijd van te voren hoeveel verhalen ik ga doen. Zodat ze weten dat na het eerste verhaal en een tussendoormuziekje de voorstelling nog lang niet afgelopen is!
Bovendien zijn sommige kinderen afgericht op muziek = je gaat dansen en muziek = je hoeft niet meer mee te doen dus je kunt lekker even je eigen gang gaan. Dat je naar muziek even intens kan luisteren als naar een verhaal is bij veel kinderen volkomen onbekend! Jouw tussendoortje kan onbedoelde effecten hebben, die je veel moeite opleveren om ze daarna weer naar je te laten luisteren.
Kleuters laat ik eerst uitgebreid kennismaken met dat hele grote zwarte ding waar geluid uit komt. Als ik dat niet doe gaan er gegarandeerd een paar bij de eerste tonen van pure verrassing huilen! Ik laat ze dan ook eerst even reageren, vaak moeten ze lachen, soms ook heel overdreven lachen. Maar als ze mij en de accordeon kennen, kunnen we ook afspreken dat zo erg lachen niet meer hoeft — misschien is luisteren naar de muziek ook een mogelijkheid?
Soms vraag ik volwassen begeleiders vooraf aan kinderen duidelijk te maken, dat mijn muziek geen radio of achtergrondmuziek is, maar onderdeel van het verhaal, omdat mijn muziek ook een verhaal vertelt.

Muziek vertelt mee

Deze mogelijkheid van muziek vind ik veel interessanter. Ik vertel iets, de muziek neemt het vertellen over, ik vertel weer verder, enz. Muziek kan in zo’n geval iets uitbeelden (de muziek past bij Schlemiel die een lange weg heeft te gaan en maar voortsjokt), uitdrukken wat iemand doet, meemaakt, voelt (en toen zong ze het lied van de vrouwen, die altijd alleen achter blijven als hun man, zoon, vader zo nodig naar de oorlog moet en niet meer terugkomt…), op een andere manier dan met woorden voelbaar maken wat er gebeurt (die nacht vluchtte hij, nooit wilde hij meer terugkomen…)

De stroom van de muziek brengt een emotionele stroom op gang, die mensen sterk fysiek ondergaan – dus voelen. De stroom van de vertelling en de stroom van de muziek weven dan samen één doorgaande lijn. Die lijn overzien en vormgeven is een kunst! Door de dramaturgie van je verhaal vlecht zich ook de dramaturgie van je muziek, waar overeenkomstige wetten voor gelden. Over werken met spanningsopbouw, tegenstellingen, op elkaar stapelende vervolgdelen, terugkerende motieven, enzovoorts. Eén keer vertelde ik een verhaal, dat bij het publiek overkwam als losse stukjes, steeds maar weer onderbroken door een muziekje. Dodelijk vervelend en voorspelbaar! Dat was een leerzame gebeurtenis…

Alle beweging is muzikaal – en alle muziek is beweging. Handelingen, voorwerpen waar je iets mee doet of die zelf iets doen, het bewegingspatroon van dieren en mensen (en daarmee ook hun persoonlijkheid) kunnen muzikaal uitgedrukt worden.
En: wat je in muziek weergeeft hoef je niet te vertellen. Oei: dus wat je al verteld hebt hoef je ook niet nog eens muzikaal dunnetjes over te doen! Tenzij de muzikale weergave emotioneel stapelt op de vertelling, er op doorborduurt en de vertelling verdiept.

Een groot voordeel van muziek is dan, dat je niet tot in details hoeft te beschrijven wat er te zien is, maar je publiek een eigen beeld kan laten vormen door ze mee te laten voelen met de muziek. Verhalen zijn niet exclusief het domein van in taal gevatte beelden, maar ook van luister- en voel- of bewegingservaringen!

Voelen en muzikaal bewegen

Je voelt pas een gevoel wanneer je het voelt. Eerder bestaat dat gevoel nog niet voor je. Gevoelens zijn daarmee verbonden aan een lichamelijke ervaring. Je ervaart in de loop van een verhaal het volgende nieuwe gevoel dus door een nieuwe innerlijke verandering, een nieuwe innerlijke beweging.
Maar dat doet muziek ook. Je wordt door muziek letterlijk innerlijk bewogen. En vaak niet alleen innerlijk, ook zichtbaar in meewiegen, meetikken, een veranderende gezichtsuitdrukking, enz. Muziek is beweging. Muziek laat jou emotioneel meeleven in bewogenheid.

Meeleven?

Wacht — plotseling lijkt dit artikel over een ander onderwerp te gaan. Namelijk over de vraag hoe leeft publiek mee met een voorstelling? Hoe neem ik mijn toehoorders met me mee en nodig ik ze uit vol overgave met mij mee te leven?

Wonderlijk, dat mensen het vermogen hebben om met elkaar mee te leven. Het is één van de belangrijkste vaardigheden die we vanaf onze geboorte meenemen. Zonder de eigenschap dat we innerlijk meebewegen met wat anderen om ons heen doen zouden we niet leren praten, lopen, of mens onder de mensen worden. Bijna alles wat we leren doen we vanuit innerlijk meedoen met een ander.
Uit onderzoek blijkt, dat bij dansvoorstellingen vrijwel iedereen in de zaal de hele voorstelling lang innerlijk meebeweegt met de dansers op het podium. De supporter die tijdens een voetbalwedstrijd van de bank opspringt en meeschopt is daar ook een leuk voorbeeld van.

Dat betekent: wanneer ik mijn eigen beleving als verteller in beweging gestalte geef, beweegt het publiek innerlijk met mij mee en neemt dus (op hun eigen manier) fysiek deel aan mijn beleving! En innerlijk meebewegen is ook innerlijk meevoelen. Bijvoorbeeld: wanneer ik iets voor me zie maak ik de beweging van dat beeld zien en er op reageren vóór ik er vervolgens over vertel. Ik hoef dan veel minder in woorden uit te leggen, want het publiek heeft mijn proces gevolgd, het innerlijk meegedaan, en het gevoelsmatig eigenlijk al begrepen. Elementair toneel, de acteertechniek van waaruit ik vertel, is op dit principe gebaseerd.

Het luisteren verdiepen

Dit principe wijst ook de weg naar een volkomen andere manier van muziek toepassen. Ik nodig het publiek niet alleen uit om mee te leven met mijn vertelling, maar evenzeer mee te leven met de muziek die ik maak. Of liever: mee te delen in hoe ik zelf de muziek tot stand laat komen, en wat ik er zelf aan beleef.. Ik nodig ze uit mee te gaan in mijn muzikantschap, eigenlijk nog méér te gaan luisteren dan ze al deden, waarvanuit we weer verder gaan met het verhaal.

Dat is op schrift niet makkelijk uit te leggen, ik zou het liever laten horen en zien. Het is vooral een kwestie van helder meeluisteren. Hoe opener ik in houding en beweging laat zien dat ik luisterend muziek maak, hoe sterker het publiek (innerlijk met mij meebewegend) meeluistert. De magie van muziek kan dan zijn: het creëren van aandacht, zelfs van stilte — en uit die stilte, als vanuit het niets, de muziek laten ontstaan. Daar raak je mensen diep mee.
Je moet als muzikant dan wel weten hoe je dat doet: je muziek vanuit stilte opbouwen.

Bij familievoorstellingen komen er vanuit de pauze vaak nog wat mensen binnenlopen, kinderen zitten nog niet op hun plaats, kortom: er is nog geen echte luistersfeer. Ik begin dan vast met een stevig muzikaal nummer. Ik speel dat door tot iedereen zit, en dan komt opeens het tweede deel van het stuk, dat intens zacht en ingetogen is. Ik maak de overgang (in geluid èn in houding en beweging) dan zo, dat hun aandacht als het ware naar de stilte toe wordt gezogen. En voor ze het weten zit het publiek mee in die aandacht. Vaak zitten op de voorste rijen vooral kinderen. Die gaan op dat moment met hun ogen allemaal, als op commando, over op “droomstand”. Toen ik dat de eerste keer zag schrok ik bijna van dat effect. Al die oogjes die opeens omhoog keken! Muziek maken geeft je macht over de gevoelens van je publiek!
Daarna keert het eerste stevige motief weer terug, en kan het verhaal beginnen. Ik zie de kinderen (en zij niet alleen!) dan uit hun droom ontwaken, en zich als vanzelf doorgaand overgeven aan de verdere voorstelling. Nog steeds vanuit een luisterhouding. Dat is voor een verteller een ideaal begin.

Begeleiding

Tenslotte kan een muzikant als het ware een tapijtje van muziek (of klanken) onder je vertelling leggen en sfeer, stemming, spanning mee creëren!
Muziek blijkt dan nog een eigenschap te hebben: wanneer de verteller stil is (of zelfs even iets anders doet) gaat de muziek gewoon door, en blijft de continuïteit vanzelfsprekend gewaarborgd. Dat is een niet te onderschatten kracht: de voorstelling stroomt gewoon door, stroomt met name emotioneel gewoon door…

Ooit over nagedacht: je ogen kan je nog wel even dicht doen, maar je oren nooit echt? Goed gekozen en goed gespeelde muziek opent mensen en dringt diep door. Ik zou niet zonder willen!